Save Ralph ile Yeniden Gündeme Gelen Hayvan Deneyleri Yasal mı?

Merhaba Değerli Okurlar,

Geçtiğimiz ay sosyal medyada popüler olan bir video “Save Ralph” hayvan deneyleri konusunu yasal mı değil mi yeniden gündeme getirdi. Deney tavşanı Ralph’ın hikayesi tüm dünyayı olduğu gibi beni de derinden sarstı. Bu sebeple , bu hafta hayvan deneylerinin hukuki boyutunu yazmaya karar verdim. Sizi hukuki terimlerle sıkboğaz etmek istemem. Yazılarımın sohbet niteliğinde olmasına özen gösteriyorum.

Ralph’ın videosundan sonra en sık karşılaştığım soru hayvan deneyleri yasal mı sorusu oldu. Bende yasal olmamasını bütün kalbimle dilerdim fakat yasal. Bu konuyla alakalı benim en çok rahatsız olduğum şey ; hukuka uygun bir hayvan deneyi neticesinde Ralph ve ailesi gibi hayvan yaralanır yada ölürse, faillerin herhangi bir sorumluluğunun olmaması. Fakat yine de her önüne gelen hayvan deneyi yapamaz, belirli mevzuatlara tabi.

En genel anlamda Hayvanları Koruma Kanunu’nun 9.maddesinde hayvan deneylerine ilişkin aşağıdaki maddeler yer alıyor :

“Hayvanlar, bilimsel olmayan teşhis, tedavi ve deneylerde kullanılamazlar. Save Ralph kısa filmi de buna dikkat çekiyor.

Tıbbî ve bilimsel deneylerin uygulanması ve deneylerin hayvanları koruyacak şekilde yapılması ve deneylerde kullanılacak hayvanların uygun biçimde bakılması ve barındırılması esastır.

Başkaca bir seçenek olmaması halinde, hayvanlar bilimsel çalışmalarda deney hayvanı olarak kullanılabilir. Hayvan deneyi yapan kurum ve kuruluşlarda bu deneylerin yapılmasına kendi bünyelerinde kurulmuş ve kurulacak etik kurullar yoluyla izin verilir.

Etik kurulların kuruluşu, çalışma usul ve esasları, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile Sağlık Bakanlığının ve ilgili kuruluşların görüşleri alınarak Bakanlıkça çıkarılacak yönetmelikle belirlenir. Deney hayvanlarının yetiştirilmesi, beslenmesi, barındırılması, bakılması, deney hayvanı besleyen, tedarik eden ve kullanıcı işletmelerin tescil edilmesi, çalışan personelin nitelikleri, tutulacak kayıtlar, ne tür hayvanların yetiştirileceği ve deney hayvanı besleyen, tedarik eden ve kullanıcı işletmelerin uyacağı esaslar Tarım ve Köyişleri Bakanlığınca çıkarılacak yönetmelikle belirlenir. ”

Burada dikkatinizi üçüncü maddeye çekmek isterim. Hayvanların, başkaca seçenek olmaması halinde deney hayvanı olarak kullanılabileceği yazıyor. Yani, hayvan deneyi son şans olarak tanımlanmış kanunda. Oysa ki, şu an birçok kurumda hayvan deneyi ilk sırada tercih ediliyor. Özellikle kozmetik sektöründe.

İlaveten, Hayvan Hakları Evrensel Beyannamesi uyarınca; hayvanlar üzerine yapılan fiziksel yada psikolojik acı çekmeye sebep olan deneyler hayvanların haklarının ihlalidir. Her ne kadar insanların iyiliği için şemsiyesi altına saklanılsa da; hayvan deneyine alternatif birçok yöntemin var olduğu aşikar.

Türkiyede deney hayvanlarının kullanılmasına ilişkin etik ilkeleri belirlemek ve yerel etik kurulları denetlemek amacıyla Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kurulu (HADMEK) kurulmuştur. 5199 sayılı Kanunun 9 uncu maddesi hükmü gereğince Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulları (HADYEK), deney hayvanı kullanan Sağlık, Tarım ve Köyişleri, Çevre ve Orman ve Milli Eğitim Bakanlıklarına bağlı araştırma ve hizmet veren kurum ve kuruluşlar ile yükseköğretim kurumlarında kurulur. Bunların dışında kalan ve bu yönetmeliğin öngördüğü şekilde deney hayvanı kullanmak isteyen tüm resmi ve özel kurum ve kuruluşlar Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kuruluna başvurarak yerel etik kurul kurma izni talep eder.

YEREL ETİK KURULU OLMADAN DENEY YAPMAK YASAK

Hayvan deneyleri yerel etik kurulu bulunmayan kurum ve kuruluşlarda hayvan deneyleri yapılamaz.

Belirtmem gerekir ki; hayvan üzerinde yapılan hukuka aykırı deney bir idari suçtur. Bu konunun Türk Ceza Kanunu’nda yeri yoktur (hayvan sahipli olmadığı sürece). Yani, hayvana hukuka aykırı deney yapmak diğer birçok konu gibi para cezasına tabi.

Hayvansever bütün hukukçu arkadaşlarımın dileği gibi benim de dileğim bu konuda daha ağır yaptırımlar getirilmesi. Mümkün ise deneylerin yasaklanıp, bilgisayar modelleri yahut tek hücrelilerin kullanılması. Şimdilik bir hayal gibi gözüküyor. Ancak Ralph’ın videosuna gelen tepkilerden sonra,  ümitlendiğimi söylemem gerekir. Lütfen, hayvan deneyi ile üretim yapan firmaların ürünlerini tercih etmeyelim. Nasıl tek başıma mücadele ederek bu eziyeti engelleyebilirim ki diye düşünmeyelim. Bu dünyada her şey bir kişinin itiraz etmesiyle başladı. İtirazım var hakim bey! Hayvanları seviyorum.

Avukat/Hayvanı sever-korur-yazar Av. Saadet Bahar SİVRİ